Hội thảo khoa học Quốc tế: “20 năm nghiên cứu, bảo tồn và phát huy giá trị di sản Hoàng Thành Thăng Long – Hà Nội” ngày 9/9/2022 với chủ đề “Phát huy giá trị di sản: thực tiễn kinh nghiệm và định hướng”

Đoàn chủ tịch điều hành Hội thảo sáng 9/9/2022
PGS.TS Trần Đức Cường - Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam - Phó Chủ tịch Hội đồng tư vấn khoa học nghiên cứu khu di tích Cổ Loa - Thành cổ Hà Nội;
Ms. Nao Hayashi - Chuyên gia phụ trách văn hóa khu vực Châu Á - Thái Bình Dương, Trung tâm Di sản thế giới
Đại sứ Lê Thị Hồng Vân - Trưởng đại diện phái đoàn Việt Nam bên cạnh UNESCO (tại Paris, Pháp)
PGS.TS Đặng Văn Bài - Phó Chủ tịch Hội đồng di sản văn hóa Quốc gia


Tham luận của ông Emmanuel CERISE - Giám đốc PRX Việt Nam (đại diện của vùng Ile de France) tại Hà Nội
Gợi ý mô hình và quy hoạch không gian trưng bày khảo cổ và kiến trúc cho khu di sản Hoàng Thành Thăng Long và Hà Nội, cơ hội hợp tác giữa Hà Nội và vùng Ile de france

Khảo cổ học đô thị hiện đang gặp rất nhiều những khó khăn, vướng mắc trong bảo tồn và phát huy giá trị. Di sản đô thị dễ bị hủy hoại, công tác bảo tồn và phát huy gặp nhiều trở ngại, hạn chế do sự phát triển đô thị, phát triển cơ sở hạ tầng như giao thông, nhà hàng, cửa hiệu…
Nội dung chính của tham luận là thảo luận về các địa điểm khảo cổ như một tiềm năng cho dự án thiết kế đô thị tích hợp trong sự phát triển đô thị đương đại. Chúng tôi sẽ đưa ra những mô hình từ Vùng Ile de France (IDF) và Châu Âu, đồng thời chỉ ra một số cơ hội hợp tác giữa Hà Nội và Vùng Ile de France.
1. Những mô hình
Khu khảo cổ Saint - Denis (Ile de France) là một mô hình khu khảo cổ được tích hợp trong dự án cải tạo đô thị, sử dụng cảnh quan và thiết kế đô thị để bảo tồn di sản và thể hiện các vết tích lịch sử trong quá khứ.
Các khu di sản Thánh Laurent và Mục sư đoàn ở Aosta (Italia) là một ví dụ về việc quản lý lâu dài đối với địa điểm khảo cổ đô thị cho các mục đích lịch sử, văn hóa và du lịch.
2. Hợp tác giữa Hà Nội và Ile de France
Trong số các địa điểm khảo cổ ở Vùng Ile de France có một số nằm trong khu vực đô thị, ví dụ như thành phố Lutèce (thời La Mã) hoặc Cluny (thời trung cổ), một số nằm ở vùng ngoại ô hoặc nông thôn như Khu di sản Gallo-Roan của Vaux de la Celle (Genainville).
Vùng Ile de France, cùng với PRX-Việt Nam, có thể hỗ trợ kết nối các di tích lịch sử của Hà Nội và các khu di sản ở vùng Ile de France; xây dựng hợp tác trao đổi và hỗ trợ kỹ thuật, ví dụ như sự hợp tác giữa thị trấn trung cổ Provins và Thành cổ Hà Nội, hỗ trợ của Bộ Văn hóa Pháp trong lĩnh vực đào tạo và bồi dưỡng cho đội ngũ cán bộ nói tiếng Pháp đang làm việc tại các khu di tích lịch sử.
Cơ hội hợp tác có thể là:
- Hợp tác trong một dự án cụ thể, ví dụ như dự án thiết kế một đô thị đương đại nhằm bảo tồn và phát huy di sản;
- Hỗ trợ kỹ thuật trong lĩnh vực truyền thông và quảng bá;
- Hỗ trợ xây dựng mạng lưới các điểm di sản (tại Hà Nội và giữa các khu di sản của Hà Nội và của Ile de France);
- Giới thiệu các kiến trúc sư, nhà thiết kế đô thị và nhà thiết kế cảnh quan có chuyên môn cao đến làm việc tại các khu khảo cổ và lịch sử.

Tham luận của GS. Kunikazu Une - Giáo sư danh dự Đại học Nữ Nara
Kinh nghiệm khôi phục kiến trúc từ di tích khảo cổ học

Các công trình kiến trúc cổ ở Nhật Bản được xây dựng bằng gỗ nên hầu như chúng đã bị phá hủy theo thời gian. Rất ít các công trình kiến trúc cổ còn tồn tại cho đến nay và tất cả đều là các kiến trúc Phật giáo. Trong quá trình khai quật, chúng tôi đã phát hiện nhiều di tích và dấu tích của các công trình cổ.
Nhật Bản chúng tôi có nhiều kinh nghiệm phục dựng lại các công trình kiến trúc đã bị phá hủy chỉ cong lại dấu tích. Trong phần trình bày của mình, tôi sẽ giới thiệu ngắn gọn một số công trình kiến trúc được phục dựng ở Nhật Bản như Suzaku-mon (cổng chính), Daigoku-den (sảnh chính) và Tou-in (khu vườn phía đông trong “Heijou-kyu”: địa điểm cung điện Nara). Những công trình này được xây dựng từ giữa thế kỷ thứ VIII.  Và tôi cũng giới thiệu một thêm một công trình được xây dựng vào giữa thế kỷ thứ IX là cổng chính phía Nam ở “Shiwa-jo”.
Làm thế nào để chúng tôi có được hình dung về diện mạo của các công trình kiến trúc cổ đó? Trước tiên, chúng tôi có thể dựa vào kết quả của các cuộc khảo cổ học. Sau đó, chúng tôi phục dựng các công trình kiến trúc đã bị phá hủy dựa vào kết quả nghiên cứu. Chúng tôi có thể dựng được phác thảo (tôi nghĩ là giống 70% - 80% công trình kiến trúc cổ, tuy nhiên chúng ta sẽ gặp vấn đề là có một số chi tiết không thể xác định chính xác, đôi khi có những ý kiến khác nhau về ý tưởng cơ bản).
Nghiên cứu những công trình kiến trúc cổ hiện còn tồn tại đến ngày nay ở Nhật Bản, may mắn là chúng tôi hiện vẫn còn giữ được khoảng 60  kiến trúc cổ. Đây là nguồn tư liệu cung cấp nhiều thông tin về niên đại và và kết cấu các kiến trúc cổ.
Trong quá trình nghiên cứu, thường chúng tôi phải dựng mô hình ở tỷ lệ 1/50 đến 1/100. Chúng tôi kiểm tra các vấn đề khác nhau trong quá trình phục dựng. Khi đón công chúng tới thăm quan công trình phục dựng, chúng ta phải lưu ý ít nhất 2 vấn đề: an toàn và bảo tồn hiện vật nguyên gốc.
An toàn: Sau khi hoàn thành việc xây dựng lại, mọi người sẽ vào thăm quan công trình đó. Chúng ta cần thiết lập an toàn trong các công trình được phục dựng lại.
Bảo tồn các di tích khảo cổ: Công trình được phục dựng trên nguyên tắc không bao giờ được phá hủy các hiện vật có giá trị nguyên gốc.

Tham luận của PGS.TS Lê Thị Thu Hiền - Cục trưởng Cục Di sản văn hóa, Bộ Văn hóa, thể thao và du lịch (Trình bày: Ông Trần Đình Thành – Phó cục trưởng)
Định hướng quản lý di sản văn hóa thế giới Khu trung tâm Hoàng Thành Thăng Long - Hà Nội theo quan điểm phát triển bền vững của Unesco

Việt Nam hiện có 8 Di sản Văn hóa và Thiên nhiên Thế giới, trong đó Khu Trung tâm Hoàng thành Thăng Long - Hà Nội được UNESCO công nhận năm 2010, đánh dấu một bước tiến lớn của quá trình nghiên cứu về khu di sản đặc biệt quan trọng này.
Trên cơ sở 06 nội dung quản lý Di sản thế giới được xác định theo Công ước, Hướng dẫn thực hiện Công ước 1972 và thực tiễn của Việt Nam, tham luận làm rõ về thực trạng quản lý đối với Khu Trung tâm Hoàng thành Thăng Long - Hà Nội sau 20 năm nghiên cứu, bảo tồn, thông qua việc tìm hiểu của quá trình:
1. Xây dựng bộ máy và nguồn nhân lực quản lý của Khu Trung tâm Hoàng thành Thăng Long - Hà Nội.
2. Xây dựng và ban hành văn bản quy phạm pháp luật về quản lý Di sản thế giới.
3. Xây dựng kế hoạch quản lý, quy hoạch và đầu tư nguồn lực tài chính.
4. Hoạt động nghiên cứu khoa học kỹ thuật.
5. Hợp tác quốc tế.
6. Giám sát Di sản thế giới.
Đồng thời, trên cơ sở đánh giá tổng thể khi so sánh với thực trạng quản lý của các Di sản Văn hóa và Thiên nhiên Thế giới khác ở Việt Nam, để đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý di sản, bao gồm cả giải pháp cần tăng cường lồng ghép các hoạt động bảo vệ, phát huy giá trị Di sản thế giới Khu Trung tâm Hoàng thành Thăng Long - Hà Nội với quan điểm phát triển bền vững của UNESCO trong thời gian tới.

Tham luận của Ms. Nao Hayashi – Chuyên gia phụ trách văn hóa khu vực châu Á – Thái Bình Dương, Trung tâm Di sản thế giới
Bảo tồn các giá trị nổi bật toàn cầu các Di sản thế giới
Công ước Di sản Thế giới ra đời năm 1972 do các nước trên thế giới ngày càng ý thức được rằng trách nhiệm bảo tồn một số khu di sản thiên nhiên hay văn hóa có giá trị nổi toàn cầu không chỉ thuộc về từng quốc gia mà là của toàn thể cộng đồng quốc tế.
Tính đến nay, đã có 1154 di sản được ghi vào Danh sách Di sản thế giới. Công ước có tổng số 194 quốc gia thành viên bao gồm 27 quốc gia chưa có di sản nào được ghi danh.
Một khu di sản, sau khi đã được ghi vào Danh sách Di sản thế giới, sẽ trở thành thành viên của cộng đồng toàn cầu của Công ước này. Công ước Di sản thế giới là một trong những công cụ pháp lý được tuân thủ rộng rãi nhất.
Bên cạnh phần văn bản chính của Công ước trình bày các quy định pháp lý của cơ chế Di sản thế giới và các quy tắc quan trọng nhất của nó, hướng dẫn hoạt động (phiên bản sửa đổi gần đây nhất là năm 2021) cũng cung cấp hướng dẫn kỹ thuật và chi tiết để hỗ trợ việc thực thi công ước.
Ví dụ, Hướng dẫn bao gồm các thủ tục xây dựng danh sách đề cử dự kiến, quy trình chuẩn bị hồ sơ đề cử, và quan trọng là hướng dẫn về các khía cạnh khác nhau của quản lý, bảo tồn, giám sát các tài sản là Di sản thế giới.
Năm 2022, kỷ niệm 50 năm ra đời, Công ước đang phải đối mặt với nhiều thách thức nảy sinh từ sự thay đổi trong lối sống, trong quan niệm về di sản và ý nghĩa của nó trong bối cảnh chung của chương trình nghị sự phát triển bền vững.
Bảo tồn Giá trị nổi bật toàn cầu đòi hỏi liên tục phải suy ngẫm, chiêm nghiệm và đổi mới để mang lại sự hài hòa giữa nhu cầu cuộc sống hiện đại, các giá trị di sản và khát vọng của người dân về một tương lai tốt đẹp hơn.

Tham luận của Mr. Jean Francois Milou – chuyên gia Pháp, văn phòng Studio Milou Singapore
Nghiên cứu giải pháp thiết kế kiến trúc để bảo tồn và phát huy giá trị khu khảo cổ học 18 Hoàng Diệu

Các chuyên gia, nhà khoa học trong và ngoài nước tham gia thảo luận các bài tham luận

GSTS Kiến trúc sư Nguyễn Quốc Thông

Về phục dựng điện và không gian điện Kính Thiên: Ông cho rằng đây là cơ hội, đến thời điểm này là phải làm, chúng ta đá có những cơ sở khoa học nhất định, căn bản nhất có thể khẳng định, cấu trúc thành hay vị trí của trung tâm quyền lực cao nhất đã xác định.
Trong quá trình nghiên cứu tiếp theo, cần có sự kết hợp đa ngành, trong đó có các kiến trúc sư chuyên ngành bảo tồn, di sản, kiến trúc và đô thị.

Ông Tomoda Masahiko

Ông cho rằng cần có nguyên tắc chung trước khi tiến hành các công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản.
Ông nhấn mạnh vấn đề: cần quan tâm giữa trưng bày và bảo quản hiện vật khảo cổ phát lộ.

Ông Trương Minh Tiến - Chủ tịch Hiệp hội UNESCO Hà Nội

Để tiếp tục quản lý , bảo tồn phát huy giá trị Di sản văn hóa thế giới của Hoàng thành Thăng Long nhằm tiếp tục thực hiện theo 8 cam kết với UNESCO . Thay mặt Hiệp hội UNESCO Thành phố Hà Nội , tôi đề xuất một vài ý kiến:
1. Khu di sản gắn với Trung tâm quyền lực quốc gia liên tục qua hàng ngàn năm , tức là có liên quan mật thiết tới các hoạt động của Cung đình – Hoàng gia qua nhiều triều đại. Vì vậy rất cần phải có sự tiếp tục sưu tầm , nghiên cứu và từng bước phục dựng , tái hiện các giá trị văn hóa phi vật thể...
 2. Tiếp tục thực hiện đề án tổng thể về chuyển đổi số để vừa tư liệu hóa di sản , hiện vật , vừa góp phần đưa những giá trị của di tích đến với công chúng được nhanh hơn, hiệu quả hơn . Trước mắt sử dụng công nghệ thông tin hoặc thực tế ảo để hỗ trợ việc diễn giải , thuyết minh di sản và tăng sự thu hút hấp dẫn công chúng và khách tham quan.
 3 - Trên cơ sở các kết quả nghiên cứu tư liệu lịch sử, khai quật khảo cổ học thì việc khôi phục không gian chính điện Kính Thiên và điện Kính Thiên cần đẩy nhanh tiến độ thực hiện. Trước mắt là phục dựng dưới dạng bản vẽ, hình ảnh 3D, không gian “hiện thực ảo” bằng công nghệ số với tư cách là phương án gợi mở để trao đổi, thảo luận, phản biện để tiến tới sự đồng thuận trong cộng đồng . Mong muốn của nhân dân Thủ đô Hà Nội là không gian chính Điện Kính thiên và Điện Kính thiên sớm trở thành công trình hiện hữu trong di sản thế giới Hoàng thành Thăng Long.

Phiên tham luận chiều ngày 9/9/2022

Đoàn chủ tịch điều hành
GS.TS Nguyễn Quang Ngọc - Phó Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam
PGS.TS Đặng Văn Bài - Phó Chủ tịch Hội đồng di sản văn hóa Quốc gia

Tham luận của ông Alberto Garlandini – Chủ tịch hội đồng Bảo tàng Quốc tế ICOM (2020 – 2022)

Các bảo tàng và di sản sống trong thời kỳ đương đại và phải giải quyết các vấn đề cốt yếu của thời đại.
Những thách thức toàn cầu đòi hỏi phải có các phản ứng phối hợp ở quy mô toàn cầu. Việc bảo vệ di sản cần có sự hợp tác. Hợp tác quốc tế hiện nay là cần thiết hơn bao giờ hết để bảo vệ các bảo tàng và di sản trong các trường hợp khẩn cấp, xung đột và thiên tai.
Di sản thế giới hiện đang phải đối mặt với mối đe dọa hiện hữu của biến đổi khí hậu. Điều bắt buộc là chúng ta phải phản ứng trước khi quá muộn.
Sự đóng góp của các bảo tàng là rất quan trọng, bất kể loại hình, bộ sưu tập, quy mô và vị trí của chúng. Bảo tàng là một trong những tổ chức đáng tin cậy nhất. Bảo tàng có một vị trí đặc biệt để thúc đẩy sự hòa nhập và đa dạng, hỗ trợ các chính sách môi trường và chiến lược sau đại dịch, phổ biến thông tin khoa học và thúc đẩy các thực hành bền vững trong cộng đồng địa phương. ICOM tích cực tham gia vào các diễn đàn và các cuộc họp quốc tế của chính phủ để đảm bảo rằng những người ra quyết định trên toàn thế giới công nhận và tích hợp các bảo tàng và thiết chế văn hóa vào các chính sách của họ nhằm giải quyết vấn đề di sản, bảo tàng, tính bền vững và khủng hoảng khí hậu.
Ông kết thúc bài tham luận của mình bằng việc trích dẫn một phương châm quen thuộc, “Suy nghĩ toàn cầu, Hành động địa phương”. Phương châm này được đề xuất vào năm 1971 bởi David Brower, người sáng lập Những người bạn của Trái Đất (Friends of the Earth). Điều cốt yếu là những thách thức lớn của thời đại chúng ta phải được thảo luận trong các hội nghị và hội nghị thượng đỉnh quốc tế. Tuy nhiên, nếu chúng ta muốn tạo ra một thế giới thịnh vượng, được vun đắp, bền vững và hòa bình, chúng ta phải hành động tại địa phương, trong cuộc sống hàng ngày của chúng ta. Đó là thách thức thực sự đối với mỗi bảo tàng và thiết chế văn hóa, mỗi chuyên gia trong lĩnh vực bảo tàng và di sản, cũng như của mọi người dân.

Tham luận của GSTS. Trương Quốc Bình

Trong bảo vệ, bảo quản và phát huy giá trị di sản, ông đưa ra 2 ý kiến:
- Đề nghị bàn giao khu nhà trưng bày bên tòa nhà Quốc hội cho Trung tâm Bảo tồn di sản Hoàng Thành Thăng Long - Hà Nội.
- Vinh danh người được coi là thị trưởng đầu tiên của Thăng Long - ông Lưu Cơ, theo ông nên có tượng thờ ông Lưu Cơ và đặt tên đường mang tên ông.

Tham luận của TS. TOMODA Masahiko – Viện nghiên cứu Di sản văn hóa Quốc gia Tokyo
Hợp tác quốc tế trong nghiên cứu, bảo tồn khu di tích Hoàng Thành Thăng Long
Ông khẳng định thành tựu 20 năm nghiên cứu bảo tồn và phát huy di sản, phần lớn dựa trên hợp tác quốc tế trong lĩnh vực này. Hợp tác trong quá trình khai quật nghiên cứu ban đầu và quá trình ấy sẽ được tiếp tục trong tương lai. Đây cũng là môi trường đào tạo nguồn nhân lực của Trung tâm Bảo tồn di sản Hoàng Thành Thăng Long – Hà Nội.

Tham luận của ông PGS.TS Đặng văn Bài
- Theo ông chúng ta nên tiếp cận Khu di sản là một đô thị di sản; phục hồi, hồi sinh các dòng sông cổ để Khu di sản Hoàng Thành Thăng Long có một sức sống mới, có cơ hội được Unesco vinh danh lần thứ 2.
- Góc nhìn tâm linh: nhìn nhận Khu di sản Hoàng Thành Thăng Long là không gian thiêng, tối linh, tối thiêng.

Ông Kiến trúc sư Hoàng Việt Trung – Giám đốc Trung tâm bảo tồn di tích cố đô Huế

Chia sẻ kinh nghiệm trong công tác trùng tu cố đô Huế
Để trùng tu, phải chuẩn bị những vật liệu, những họa tiết hoa văn để đưa vào. Từ thợ mộc, thợ gỗ, chạm khảm đều đặc thù, những sản phẩm hầu như không có trên thị trường, không thể mua được.

Ông PGS.TS Phạm Mai Hùng 
Đẩy mạnh hơn nữa nghiên cứu khu di sản Hoàng Thành Thăng Long một cách toàn diện có cở sở bảo tồn phát huy giá trị khu di sản.

Tiến sĩ Lưu Minh Trị

Khẩn trương tích cực phục dựng Điện Kính Thiên, Ban quản lý Khu di sản nên vào Thanh Hóa nghiên cứu khu Lăng Kinh, thành lập một ban nghiên cứu phục dựng Điện Kính Thiên tại Hà Nội, trong vòng 5 năm – 10 năm để có Điện Kính Thiên tại Hà Nội.

Tiến sĩ Lê Thị Minh Lý – Hội di sản văn hóa Việt Nam

- Bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể có muộn hơn nhưng tốc độ phát triển rất nhanh.
Hoàng Thành Thăng Long cần đẩy mạnh hơn yếu tố phi vật thể, tạo ra một tập quán thường xuyên. Cần nghiên cứu sâu hơn về di sản văn hóa phi vật thể. Trả lời di sản văn hóa phi vật thể của Hoàng Thành là gì?
- Đẩy mạnh giáo dục di sản
- Đào tạo, nâng cao năng lực quản lý

Kết thúc hội thảo ngày 9/9/2022, Ban tổ chức đã đưa được bản tuyên bố, đây là căn cứ trong việc bảo tồn, phát huy bền vững giá trị di sản Khu di sản Hoàng Thành Thăng Long - Hà Nội.
Ông Chử Xuân Dũng – phó chủ tịch UBND Thành phố Hà Nội phát biểu bế mạc hội thảo và gửi lời cảm ơn, kính chúc sức khỏe tới các đại biểu, chuyên gia, nhà khoa học.

Hội thảo khoa học quốc tế: "20 năm nghiên cứu, bảo tồn và phát huy giá trị di sản Hoàng Thành Thăng Long - Hà Nội" đã thành công tốt đẹp. Ban tổ chức chân thành cảm ơn các cơ quan thông tấn báo  chí, truyền thông đã đưa tin về hội thảo. Rất mong nhận được sự đồng hành của quý vị trong quá trình bảo tồn, phát huy giá trị Di sản thế giới Khu trung tâm Hoàng Thành Thăng Long - Hà Nội.
Thông tin báo chí: